Hoe een dochter door de haatmoord op haar vader níet radicaliseerde

moskee

Vrij Nederland, 8 oktober 2014

In eerste instantie hangt de Britse Maz Saleem niet aan de grote klok hoe haar vader is overleden, houdt ze voor zichzelf dat hij is doodgestoken toen hij huiswaarts keerde na het avondgebed, en dat ze ervan overtuigd is dat de moord een racistisch motief had.

Ze is in shock, wil haar verdriet eerst zelf verwerken, samen met haar moeder, broers en zussen. Maar als een maand later op klaarlichte dag de militair Lee Rigby wordt vermoord in Londen, door donkere mannen die met bebloede handen voor de televisiecamera’s beweren in Allahs naam te hebben gehandeld, als de Britse media vervolgens op hol slaan en Rigby’s moord een hausse aan islamofobe reacties uitlokt – ook bij mensen van wie ze dacht dat het haar vrienden waren, denkt ze: hó eens even.

Van achteren aangevallen

Op maandagavond 29 april 2013 zat Maz Saleem (37) na een lange dag werken voor de tv, thuis in haar flat in de Londense wijk Whitechapel. Voeten omhoog, kopje thee erbij – met melk, of course. Ze keek naar een aflevering van de Amerikaanse serie Revenge toen iets na half elf de telefoon ging. Het was een van haar vier zussen.

‘Maz, zit je?’

‘Ja, hoezo?’

‘Pa is neergestoken.’

‘Wát?!’

‘Pa is neergestoken. Meer weet ik nog niet. Bel je gauw. Moet nu gaan.’

Tuut tuut tuut.

Daas zat ze op de bank toen nog geen minuut later de telefoon weer ging. Haar andere zus.

‘Pa is dood.’

Een paar uur later zaten ze in het ziekenhuis in Birmingham, de stad waar ze opgroeiden. In allerijl waren Maz, haar zus en zwager in de auto gestapt en vertrokken, in haar haast en verstrooidheid had ze alleen maar zwarte sokken in haar tas gegooid, ze waren over de snelweg gevlógen, en nu waren ze hier, het hele gezin compleet. Buiten stonden zo’n vijfhonderd geschokte vrienden, buren en kennissen van haar vader. ‘He was my grandad!’ zeiden ze. Binnen legde de chirurg aan een geschokte moeder, zeven kinderen en aanhang uit wat er was gebeurd.

De 82-jarige Muhammed Saleem was van achteren aangevallen en drie keer in de rug gestoken. Het mes stak aan de voorkant uit zijn lichaam. Hij had geen schijn van kans gehad.

‘Het was zo traumatisch,’ zegt Maz. ‘Mijn hart breekt als ik denk aan wat hij heeft moeten doorstaan.’

Dansen op R&B

Maz is mijn vriendin.

Ik leerde haar twintig jaar geleden kennen toen ik in Engeland studeerde. Meteen had ik een klik met dat oogverblindend mooie meisje met glanzende gitzwarte lokken die altijd op van die torenhoge hakken liep. We hielden van dezelfde muziek en van Indiaas eten. We herkenden veel in elkaar: we zijn allebei migrantenkinderen, al kwamen haar ouders vanuit Pakistan naar Engeland en de mijne van Suriname naar Nederland. Allebei zijn we in dat nieuwe land geboren als jongste dochter, en allebei moeten we dagelijks uitleggen waar we vandaan komen omdat onze kleur en achternaam niet kloppen met het land waar we geboren zijn. Terwijl we toch echt gewoon Brits respectievelijk Nederlands staatsburger zijn.

Allebei ook werden we opgevoed met een blinde vlek voor kleur, religie en alle andere dingen die maken dat mensen verschillend zijn. Met het idee dat het niet uitmaakt wát je bent, maar hoe je bent. Niet dat Maz en ik het daar vaak bewust over hadden, trouwens. We waren veel te druk met onze opleiding, met roddelen over studiegenoten en met dansen op van die lekker foute glijerige R&B die je toen had, midden jaren negentig. Maar zonder dat we het zeiden, wás het gewoon zo. Ik geloof dat ik haar al een jaar kende toen terloops ter sprake kwam dat ze moslima was. We zaten in de bus en zij deed haar oordopjes uit toen we een moskee passeerden. ‘Uit respect.’

We studeerden af in 1997; Maz verhuisde naar Londen, waar ze in eerste instantie als journalist ging werken en later in de pr-wereld belandde. Ze ging bedrijfsevenementen organiseren op chique locaties, en op haar Facebook-pagina verschenen foto’s van haar met andere knappe mensen, allemaal met precies de goede schoenen en haar dat altijd perfect zit.

Maar toen we in de zomer van 2012 samen aten in Piccadilly Circus, vertelde ze me dat ze eigenlijk wel klaar was met al die oppervlakkigheid, met het feit dat alles maar om status, geld verdienen en de buitenkant draait. Ze wilde gaan reizen, iets doen met meer betekenis. Iets goeds.

old-bailey

Doe niets negatiefs

De dagen na de moord leken een droom, zegt ze – maar dan wel een heel nare. De straat waar haar ouderlijk huis staat was afgezet, er stonden blauwe tenten waarin de politie haar onderzoeken verrichtte. De moskee waar haar vader vijf keer per dag heen liep voor zijn gebeden, staat aan dezelfde straat, in Small Heath, een wijk met voornamelijk islamitische bewoners. De school, waar het zo’n beetje voor de deur gebeurde, bleef drie dagen dicht. Kinderen, leraren, iedereen kende die aimabele man die altijd een praatje maakte. Al zijn kinderen hadden op de school gezeten.

Het was er vroeger altijd veilig, zegt Maz, in haar buurtje, waar ze opgroeide en elk hoekje en elke straatsteen van haver tot gort kent. Een paar honderd meter was het van de moskee naar huis, haar vader is gestorven terwijl hij in de verte zijn huis kon zien. Bijna altijd liep er iemand met hem mee. Nét die ene avond niet.

De politie verzekerde de familie ervan dat de moord op Muhammed een willekeurige was. Gewoon domme pech. Maar de Saleems wisten het zeker: dit was een racistische aanval. Het kon niet anders: ze kenden iedereen in de buurt, en iedereen kende de respectabele oude man, noemde hem uncle of grandad. De man die erop hamerde dat zijn dochters moesten gaan studeren en daarmee zo vooruitstrevend was, vergeleken met vele anderen in de Pakistaanse gemeenschap. Die zo intelligent en goed geïnformeerd was, naar wie iedereen ademloos luisterde als hij op zijn praatstoel zat. Die ook veel andere kinderen uit de buurt inspireerde om door te leren, want: ‘Kennis is macht, en die kan niemand je afnemen, wat er ook gebeurt.’ Die 82 was en met een stok liep, en er met zijn djellaba en lange grijze baard uitzag als de typische moslim. Wie zou hem kwaad willen doen, anders dan iemand die een hekel heeft aan moslims?

De buurt was geschokt, bang en ook boos. Toen Maz en haar broers buurtgenoten hoorden praten over vergelding schrokken ze, en verzochten ze hun: alsjeblieft, wat je ook wilt doen, doe het niet. Doe niets negatiefs in naam van onze vader, want je wéét dat hij dat zou afkeuren. En bovendien: dat was precies wat de EDL wilde, de extreem-rechtse English Defence League die steeds meer voet aan de grond kreeg. Als de pleuris uitbrak, zou de televisie weer mad beards laten zien, en dan hadden zij hun zin.

En toen werd Lee Rigby vermoord.

‘Ik was in shock,’ zegt Maz over de reacties die ze voorbij zag komen op de sociale media, ze buitelden over elkaar heen, de ene nog heftiger dan de andere. De emoties liepen hoog op, de strekking was helder: alle moslims zijn gewelddadige gekken die gestopt moeten worden. ‘Ik zag dat zelfs mensen die ik al jaren kende, van wie ik dacht dat ze vrienden van me waren, dat soort racistische dingen schreven. Ik kon het niet geloven. Ik ben Brits staatsburger, a British born Muslim. Ik ben een mix tussen het Oosten en het Westen. Mijn westerse vrienden zien me als westers, mijn oosterse vrienden als oosters. Maar wie zijn wij om anderen als wat dan ook te zien?’

Ze besloot naar buiten te treden en maakte de pagina Justice for Muhammed Saleem aan, waarop ze vertelde wat er met haar vader was gebeurd. Ze deelde artikelen over racisme, extreem-rechts en islamofobie, over Gaza, een paar per dag, ze had er zowat een dagtaak aan. Ze haalde de bezem door haar vriendenbestand. Zei: als je geen zin hebt in discussie, meningen en politiek, voel je vrij me te ontvrienden. Want ik houd me niet in.

‘De moord op mijn vader kreeg veel minder aandacht dan die op Lee Rigby,’ zegt ze. ‘Zo is de beeldvorming. Volgens de media hebben terroristen per definitie baarden en spreken ze Arabisch. En ze zijn zeker nooit blank. Terwijl de EDL hier steeds groter wordt en demonstraties houdt die amper het nieuws halen. Natuurlijk, het is verschrikkelijk wat er met Lee Rigby is gebeurd. Maar was de moord op mijn vader minder erg?’

Ze plaatste een meme, een gephotoshopt beeld van haar vader naast dat van de vermoorde militair. Met daaronder in kapitalen: ‘HATE AND VIOLENCE IS NOT AN ISLAMIST PROBLEM – IT’S A HUMAN PROBLEM.’

Van het een kwam het ander. Maz was bepaald niet op haar mondje gevallen en totaal niet onder de indruk van hotemetoten. Al snel trad ze op als woordvoerder namens de familie. In de pers. Als er Kamerleden op bezoek kwamen om hun steun te betuigen. Ze bleef volhouden dat haar vader slachtoffer was geworden van een racistische aanslag. Ze bleef zich sterk maken. Altijd.

Nu, anderhalf jaar later, is ze een veelgevraagd spreker op antiracismemanifestaties. Ze spreekt menigtes van tienduizenden mensen toe, zonder blikken of blozen. Hoewel? Ze lacht. ‘Of course I’m nervous! But you know what, babe? It’s for a good cause.’

Maz’ strijd richt zich niet enkel op extreem-rechts, niet op een kleur of een religie. De strijders van IS veroordeelt ze evengoed – dat zijn gewoon gekken, zegt ze, wat zij willen, heeft helemaal niets met de islam te maken. Ze richt zich op haat en onwetendheid. Ze denkt aan wat haar vader altijd zei: kennis is macht. ‘Mensen kunnen zo dom zijn. In plaats van hun eigen mening te vormen, varen ze liever blind op wat iemand in de kroeg zegt.’

Dat geldt net zo goed voor radicale moslims, benadrukt ze. ‘Ook moslimextremisme komt voort uit domheid, uit een gebrek aan opleiding. De meeste mensen lezen en schrijven niet, ze kijken naar de televisie en naar de voorpagina van de krant, en ze geloven alles.’

Rassenoorlog uitlokken

De Koran schrijft voor dat moslims binnen 24 uur moeten worden begraven, maar door de intensieve onderzoeken kon Muhammed Saleem pas na drie maanden naar zijn laatste rustplaats worden gebracht. De plechtigheid viel midden in de vastenmaand, op een bloedhete zomerdag. Toch kwamen maar liefst vijfduizend mensen hun respect tonen.

Vier dagen na de begrafenis werd Pavlo Lapshyn opgepakt (zie kader).

De 24-jarige Oekraïner bekende snel. Zijn verklaring was huiveringwekkend, de familie had al die tijd gelijk gehad: het was een racistische moord die een rassenoorlog moest uitlokken.

In de media verscheen zijn foto – in Engeland doen ze niet aan balkjes en initialen. Hij heeft een sproetig gezicht, droevige ogen, een schaduwbaardje en kort, donkerblond haar.

Zijn haar is langer dan op de foto, was het eerste dat Maz opviel toen ze hem zag, op 25 oktober 2013 in the Old Bailey, de beroemde Londense rechtbank op een steenworp afstand van Saint Paul’s Cathedral. Al haar broers en zussen waren er, plus aanhang, plus sommige kleinkinderen. Haar moeder was thuisgebleven, dat leek de kinderen beter. ‘Een uitputtende dag,’ zegt ze. ‘Heel emotioneel. We zaten allemaal te trillen. Ik had me vaak afgevraagd hoe het zou zijn om de man te zien die me mijn vader had afgenomen, en hier zaten we dan. Hij keek een paar keer omhoog naar ons. Gelukkig bekende hij, zodat we niet ook nog een oeverloos proces hoefden te doorstaan. Het was allemaal erg surrealistisch, als een film. Alsof het over iemand anders ging.’

Levenslang, zei de rechtbank.

Eigen land

Bij veel nabestaanden ligt het zwarte gat op de loer als de dader achter tralies zit. Zo niet bij Maz: haar strijd gaat onverminderd door, misschien nog wel fanatieker dan ooit. Eind 2013 ging ze met een groep welzijnswerkers mee naar Syrië om daar warme winterkleren uit te delen aan weduwen en wezen in vluchtelingenkampen. De reis maakte grote indruk, de kinderen in de kampen wandelden rechtstreeks haar hart binnen. ‘Ik had al blauwe voeten, en ik had nog gewoon schoenen aan,’ zegt ze. ‘En daar liepen kinderen op blote voetjes in de sneeuw. Het was hartverscheurend.’ Ze gaf haar jas weg en zette foto’s van de kinderen op Facebook. Om ze een gezicht te geven. ‘De wereld is deze kinderen totaal vergeten.’

De laatste tijd richt ze zich op Gaza, ze loopt mee in demonstraties en laat zich bij het beeld van Nelson Mandela fotograferen met een bord waar ‘Free Gaza’ op staat. De daden van IS noemt ze disgusting. ‘Zij representeren geen enkele goede moslim die ik ken. Ik weet niet welk boek ze lezen, maar het is definitely niet de Koran.’

Het was zo makkelijk geweest om boos te worden, bitter. Radicaal. Begrijpelijk ook – als iemand daar alle redenen toe had, was zij het. Toch was het geen keuze, zegt ze. Ze kón gewoon niet anders.

‘Sommige vrienden van me maken zich echt zorgen over de opmars van extreem-rechts, over alle haat en ellende in de wereld, ze zeggen dat ze willen emigreren. Maar we wonen híér, dit is wat er gebeurt en daar moet je mee dealen. Haat en angst brengen je geen stap verder, je moet door met je leven, ik probeer overal iets positiefs uit te halen. Mijn broers en zussen gaan er net zo mee om. Onze ouders hebben ons altijd geleerd om voor onszelf te denken en anderen te respecteren. En schatje, radicaliseren staat niet eens in mijn woordenboek.’

Ze heeft het plan om een Master gaan doen in Human Rights. En ze wil een lesprogramma opzetten om kinderen bewust te maken van racisme en islamofobie. Momenteel zoekt ze docenten die haar kunnen helpen om aansluiting te zoeken bij het reguliere onderwijs. ‘Het is zó belangrijk om de jongere generatie op te leiden. Ouderen zijn vaak al vastgeroest in hun meningen.’

antiracisme

Die Brit die ze laatst trof, bijvoorbeeld, die jaren in Australië had gewoond, nu terug was en Maz doodleuk vertelde dat alle moslims terug moeten naar hun eigen land. Uren praatte ze met hem, maar haar woorden drongen niet door, hij luisterde gewoon niet. ‘Ik wees hem erop dat de moordenaars van Lee Rigby christenen waren voor ze zich bekeerden tot de islam. Ik luisterde naar hem, maar hij liet me totaal niet mijn punt maken. Hij heeft jarenlang in het buitenland gewoond en ík moet terug naar mijn eigen land? Dit ís mijn eigen land!’ Dat soort gesprekken frustreert haar, ze sliep amper die nacht. Drie dagen later was ze nog uitgeput.

Na de moord is ze weer bij haar moeder in Birmingham gaan wonen, kilo’s kwam ze aan van alle heerlijke curry’s en samosa’s, lacht ze. Nu pendelt ze dagelijks heen en weer tussen Birmingham en Londen voor werkafspraken en om vrienden te zien – uiteindelijk wil ze weer in de hoofdstad gaan wonen. Naast alle politieke statements en foto’s van menigtes en spandoeken beginnen er langzaam maar zeker weer beelden op Facebook te verschijnen van Maz die leuke dingen doet met vriendinnen.

Met haar moeder gaat het naar omstandigheden oké, ze is 72, heeft veel steun aan haar kinderen en 23 kleinkinderen. Als ik Maz spreek, staat haar moeder op het punt om naar Mekka te vertrekken voor haar derde Hadj. ‘Bless her.’

Ze zegt: ‘Ik denk echt dat God dit doet om mijn geduld te testen.’

Wie was Muhammed Saleem?

In de jaren vijftig zeiden Muhammed Saleem en zijn vrouw Said Pakistan vaarwel en maakten ze de oversteek naar Engeland in de hoop op een betere toekomst voor henzelf en de kinderen die ze hoopten te krijgen. Zoals zoveel Pakistani streken ze neer in de West Midlands, waar Muhammed werk vond bij een bakkerij en dubbele diensten ging draaien om zijn gezin te onderhouden. Zeven kinderen kregen ze: twee zoons, vijf dochters. Maz is de jongste.

Educatie was belangrijk in huize Saleem, net als de islam: na school gingen de kinderen naar de moskee om daar twee uur Koranles te volgen. Ook leerden ze er Urdu en de hadiths, de overleveringen van de Profeet.

‘Als we thuiskwamen, keken we vaak met zijn allen een Bollywoodfilm,’ vertelt Maz. Ze lacht bij de herinnering. ‘Gesprekken gingen vaak over politiek, onze ouders vonden het erg belangrijk dat we goed geïnformeerd waren, dat we wisten wat er in de wereld speelde.’

Het geloof mocht dan belangrijk zijn, misschien wel nog belangrijker was respect voor mensen die anders zijn en anders denken. Het bewijs: aangetrouwde kinderen met allerlei verschillende achtergronden. Af en toe reisde Muhammed terug naar Pakistan om familieleden op te zoeken. Spijt van hun oversteek hadden hij en zijn vrouw nooit, weet Maz. ‘Ze hebben vooruit gekeken en bewust gekozen voor de toekomst. Mijn ouders waren altijd erg dankbaar om wat dit land ze allemaal heeft gegeven.’

 

 

De rassenoorlog van Pavlo Lapshyn

Als agenten op 18 juli 2013 de dan 24-jarige Oekraïense student Pavlo Lapshyn in de boeien slaan voor het plegen van aanslagen op drie moskeeën in de West Midlands, hebben ze geen idee dat ze en passant ook de moord op Muhammed Saleem hebben opgelost.

Drie bommen waren er: een in Walsall, een in Wolverhampton en de derde in Tipton, allemaal op vrijdagmiddagen – traditioneel de drukste tijd in de moskee. Het is een wonder dat er niemand gewond raakte. Dan weer werkte de bom niet goed, dan weer was de timing knullig omdat het gebed wegens de vastenmaand een uur was verschoven. Op duizenden uren aan camerabeelden valt één persoon op: een blanke man die met een tasje de moskee binnenloopt, kort voor de eerste explosie. De Counter Terrorist Unit slaagde er na intensief speurwerk uiteindelijk in hem te identificeren.

Lapshyn geeft de aanslagen meteen toe, hij schept er zelfs over op. Hij wilde een rassenoorlog ontketenen, vertelt de student, die net drie maanden eerder begonnen is aan een stage bij een softwarebedrijf in Birmingham.

Politie en de Counter Terrorist Unit hadden de link nog niet gelegd, maar Lapshyn geeft ook toe dat hij Muhammed Saleem heeft vermoord. Hij was toen net vijf dagen in het land. Zijn motief? ‘Hij was niet blank. Ik haat niet-blanken.’

In zijn flat vindt de politie bommen, materiaal om explosieven te maken, plattegronden van moskeeën, racistische blogs en artikelen en foto’s waarop Lapshyn poseert met het mes waarmee hij Saleem ombracht. Ook zijn woning in Oekraïne wordt onderzocht – daar vinden ze computers vol ‘white supremacist material’. Dat hij onderdeel was van een netwerk kunnen ze niet bewijzen.

Op 25 oktober oordeelt de rechtbank dat Pavlo Lapshyn levenslang krijgt.

 

Extreem-rechts in Engeland

Pavlo Lapshyn is de eerste extreem-rechtse terrorist wiens daden levens kostten sinds de terreurcampagne van David Copeland in april 1999. Copeland plaatste drie opeenvolgende weekenden spijkerbommen gericht op allochtonen en homo’s. Drie mensen kwamen daarbij om het leven en 139 raakten gewond. Die aanslagengolf zorgde ervoor dat de Britse regering alerter werd op extreem-rechtse groeperingen. Dat leidde onder meer tot Prevent, een initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken om extreem-rechts aan te pakken.

Volgens een adviseur van Prevent, die anoniem werd geïnterviewd voor de online krant World Bulletin van 18 september, heeft de Britse regering de extreem-rechtse dreiging onderschat. Extreem-rechtse groepen zijn actief nieuwe leden aan het rekruteren, zegt de adviseur, en volgens hem zijn er vorig jaar alleen al vijf groepen bij gekomen die elk meer dan honderd leden tellen. Een daarvan zou vernietigingskampen willen bouwen voor iedereen die niet ‘white British’ is.

Tell Mama UK, een meldpunt voor geweld tegen moslims in Engeland, constateert een flinke stijging van incidenten. In januari van dit jaar vonden er 112 incidenten plaats, afgelopen augustus waren dat er 219. Van die 219 hadden er 58 direct te maken met het kindermisbruik door Pakistanen in Rotherham, dat in augustus naar buiten kwam. Ook woede over de onthoofdingen en de opmars van IS zou volgens Tell Mama UK bijdragen aan de opkomende moslimhaat.

Een van de bekendste Britse extreem-rechtse groeperingen is de in 2009 opgerichte English Defence League. De EDL spreekt zich via protestmarsen uit tegen de islamisering van het Verenigd Koninkrijk. Tijdens die marsen is er altijd flink veel beveiliging op de been, deelnemers zwaaien met Engelse vlaggen – geen Union Jack maar het wit met rode Saint George’s Cross, dragen spandoeken met teksten als ‘No More Mosques’ en roepen dingen als ‘England till I die’ en ‘Whose streets? Our streets!’ Vaak houden organisaties als United Against Fascism tegelijkertijd tegendemonstraties.

 

Lee Rigby

Op woensdag 22 mei 2013 rijdt een auto op klaarlichte dag de Britse militair Lee Rigby aan op straat in Woolwich, Zuidoost-Londen. Twee donkere mannen stappen uit en beginnen op hem in te steken met messen en een hakmes. Als hij dood is, slepen ze hem naar de kant en blijven bij zijn lichaam staan tot de politie komt. Met bebloede handen verklaren ze voor televisiecamera’s dat ze in Allahs naam hebben gehandeld. De mannen, afkomstig uit Nigeria, zijn tot de islam bekeerde christenen. Ze vertellen dat Rigby’s dood een vergelding is om de moslims te wreken die in Afghanistan zijn omgekomen door Britse troepen.

Beide mannen krijgen levenslang.

 

Reacties zijn gesloten.